Μουσεία

Μουσεία

Μουσείο Αγώνος

Ο Κυπριακός απελευθερωτικός αγώνας κατά της Αγγλικής αποικιοκρατικής κυβέρνησης, γνωστός ως ο αγώνας της ΕΟΚΑ, άρχισε την 1η Απριλίου 1955 και τερματίστηκε με τις συμφωνίες της Ζυρίχης – Λονδίνου, τον Φεβρουάριο του 1959.

Ο Αγώνας της ΕΟΚΑ αποτελεί το αποκορύφωμα μακροχρόνιων αγώνων του Κυπριακού Λαού, για την κατάκτηση της ελευθερίας του.

Το Όμοδος έδινε πάντοτε το παρόν του σε όλους τους αγώνες, για την ελευθερία της Κύπρου. Η προσφορά του χρονολογείται από το πρώτο τέταρτο του περασμένου αιώνα.
Με επικεφαλής τον Οικονόμο Δοσίθεο, της Ιεράς Μονής Τιμίου Σταυρού Ομόδους, οι κάτοικοι συμμετείχαν ενεργά στην ελληνική επανάσταση. Ενεργά επίσης συμμετείχαν οι Ομοδίτες και στους δύο παγκοσμίους πολέμους, καθώς και στον απελευθερωτικό αγώνα της ΕΟΚΑ 1955 – 1959.

Η προσφορά του Ομόδους ήταν πολύ μεγάλη και το τίμημα βαρύ. Συλλήψεις, φυλάκιση, ανατίναξη κρησφύγετου και άλλες καταστροφές.

Μετά την λήξη του αγώνα , στις 28 Οκτωβρίου του 1960 μία ομάδα κατοίκων, συνέλαβε την ιδέα ίδρυσης Μουσείου Αγώνα στο Όμοδος, για να προβάλλουν στους νεώτερους, την προσφορά του Ομόδους στους εθνικούς αγώνες. Για την στέγαση του Μουσείου χρησιμοποιήθηκε αίθουσα της Μονής.

Την επιτροπή αποτέλεσαν οι: Γιώργος Παπαδόπουλος , Ιωάννης Σωκράτους , Πολύκαρπος Περδίκης , Χριστάκης Αντωνίου, Γεώργιος Τσιβιτανίδης , Φωφώ Νικολαϊδου και Ανδρέας Στυλιανίδης.

Με πρωτοβουλία τους συγκεντρώθηκε από τις οικογένειες πεσόντων αγωνιστών, από όλη την Κύπρο υλικό, δηλαδή προσωπικά αντικείμενα , στολές , έγγραφα , φωτογραφίες των ηρώων της ΕΟΚΑ κ.α.

Έτσι δημιουργήθηκε το πρώτο Μουσείο Αγώνα στην Κύπρο.

Τον Ιούλιο του 1999 το Μουσείο ανασυγκροτείται και μεταστεγάζεται σε άλλη αίθουσα του Μοναστηριού, με δαπάνες του Συμβουλίου Ιστορικής Μνήμης Αγώνα ΕΟΚΑ 1955 – 1959 και της τότε Εκκλησιαστικής Επιτροπής του Ναού Τιμίου Σταυρού Ομόδους (Οικονόμου Κωνσταντίνου , Πανίκου Σωκράτους , Γεωργίου Παναγιώτου , Ηροδότου Ευθυμίου και Ιωάννη Αβρααμίδου ).
Τέτοιο υλικό ανήκει στους πιο κάτω αναφερόμενους πεσόντες αγωνιστές:

1. Αυξεντίου Γρηγόρης.	Λύση
2. Αναστάση Δημητράκης	Λύση.
3. Καϊλή Μιχαήλ	Λύση.
4. Σιακκά Καλλής	Λύση.
5. Παναγίδης Χριστοφής	Λύση.
6. Σουρουλλάς Αναστάσιος	Λύση.
7. Γεωργίου Γεώργιος.	Λύση
8. Δράκος Μάρκος	Λευκωσία.
9. Παλληκαρίδης Ευαγόρας	Τσάδα.
10. Λένας Στυλιανού	Χανδριά.
11. Πίττας Φυτής	Φρέναρος.
12. Παπαγεωργίου Λουκία .	Αυγόρου
13. Κάρυος Ανδρέας	Αυγόρου.
14. Μιχαήλ Χαρίλαος	Γαληνή.
15. Ζάκος Ανδρέας	Λινού.
16. Μαυρομμάτης Στέλιος	Λάρνακας Λαπήθου.
17. Κουτσόφτας Μιχαήλ	Παλιομέτοχο.
18. Χ΄΄ Θεοδοσίου Θεοδόσης	Στύλλοι Αμμοχώστου.
19. Στυλιανού Μιλτιάδης .	Τάλα
20. Μιχαήλ Γεώργιος	Κισσόνεργα.
21. Τουμάζου Παναγιώτης	Αμμόχωστος.
22. Καραολής Μιχαλάκης	Παλαιχώρι.
23. Δημητρίου Ανδρέας	Άγιος Μάμας.
24. Λοϊζου Κώστας	Μαραθόβουνος.
25. Κανναουρής Χριστόδουλος	Κυπερούντα.
26. Παρίδης Μιχαλάκης	Αναφωτία.
27. Ηροδότου Δήμος	Δορά.
28. Γιάγκου Νικόλας	Ζώδια.
29. Τσιάρτας Χρίστος	Πολύστυπος.
30. Χριστοδούλου Δημήτριος	Δερύνεια.
31. Χαραλάμπους Αριστείδης	Πεδουλάς.
32. Κωνσταντίνου Αλέκος	Κακοπετριά.
33. Παπαχριστοφόρου Ευαγόρας	Κάτω Αμίαντος.
34.Παναγιώτου Ανδρέας	Πολύστυπος.

Επιμέλεια κειμένων: Παναγιώτης Σωκράτους
Γραμματέας εκκλησιαστικής επιτροπής

Εικονοσκευοφυλάκιο Ιεράς Μονής Τιμίου Σταυρού Ομόδους

Η Εκκλησιαστική Επιτροπή της εκκλησίας Τιμίου Σταυρού Ομόδους, θέλοντας να διαφυλάξει σημαντικά κειμήλια ,ορισμένα των οποίων χρονολογούνται από τα μεσαιωνικά χρόνια αλλά και για να παρουσιάσει στους πολυπληθείς επισκέπτες προχώρησε στη δημιουργία σύγχρονου Εκκλησιαστικού Μουσείου το οποίο λειτουργεί από την 1^η Μαρτίου 2009. Στεγάζεται σε ισόγειες αίθουσες της βορειοδυτικής πτέρυγας της Μονής του Τιμίου Σταυρού Ομόδους και οι δαπάνες δημιουργίας του, καλύφθηκαν από το Ίδρυμα Αναστάσιου Λεβέντη. Πρόκειται για ένα εντυπωσιακό μουσείο μέσα στο οποίο εκθέτονται πολλές βυζαντινές εικόνες, παλιά Ευαγγέλια και βιβλία, όπως Μηναία, παλαίτυπα καθώς και χειρόγραφες ενθυμήσεις, Ο Χρυσοκέντητος μεγάλος, ρωσικός επιτάφιος , ξυλόγλυπτοι επιχρυσωμένοι φανοί, ιερά σκέυη , Άμφια περασμένων εποχών, πόρπες, ιερατικές ζώνες, ασημένιες λειψανοθήκες, κ.α. Όλα τα εκθέματα, γνήσιοι θησαυροί της Ορθοδόξου πίστεως, διαφυλάχθηκαν δια μέσου των αιώνων, από τους κατά καιρούς αρμόδιους εκκλησιαστικούς λειτουργούς και παράγοντες της κοινότητας Ομόδους.

Αξίζει να σημειωθεί ότι στο Όμοδος λειτουργούσε Μουσείο Βυζαντινών εικόνων από τον Οκτώβρη του 1960. Όλα τα εικονίσματα που ήταν εκτεθειμένα, μεταφέρθηκαν στο νεοσύστατο Εκκλησιαστικό Μουσείο. Ιδιαίτερη αναφορά γίνεται στα ακόλουθα εικονίσματα, τα οποία είναι από τα παλαιότερα , αποτελούν αξιόλογα έργα τέχνης και είναι σημαντικής αξίας:

Απόστολος Φίλιππος, 1528 μ.X
Ιωάννης ο Πρόδρομος, 1570 μ.Χ
Άγιος Ιωάννης ο Θεολόγος , 15^ου ή 16^ου αιώνα
Άγιος Πέτρος, 16^ου αιώνα
Άγιος Παύλος
Αρχάγγελος Γαβριήλ, 16^ουαιώνα
Παγκόσμια Ύψωση του Τιμίου Σταυρού, 1664 μ.Χ
Άγιος Φίλιππος .Εικόνα του 1773 μ.Χ με προσωπογραφία του Επισκόπου Πάφου Πανάρετου του Αγίου. Ο Επίσκοπος , ζωγραφισμένος στο κάτω αριστερό μέρος της εικόνας, προσφέρει την Τίμια Κάρα του Αποστόλου Φιλίππου σε επιχρυσωμένη λειψανοθήκη.
Άγιος Ιωάννης ο Πρόδρομος, 1830 μ.Χ
Ο Χριστός σε θωράκιο εικονοστασίου, 18^ο αιώνα.

Λαογραφικό μουσείο

Ένα από τα πρόσφατα αποκτήματα της Κοινότητας Ομόδους, είναι η Πινακοθήκη. Είναι η δημιουργία μιας μόνιμης συλλογής Έργων Τέχνης σύγχρονων Κυπρίων ζωγράφων, με θέμα το Όμοδος. Σ’ αυτή φυλάσσονται ζωγραφικοί πίνακες από τοπία του Ομόδους , εμπνευσμένα από το χωριό.

Στεγάζεται σε αίθουσα του Μοναστηριού, που χρησίμευε παλαιότερα ως κελί των μοναχών.

Η ίδρυση της Πινακοθήκης άρχισε το 1986, με έργα Κυπρίων ζωγράφων, που έχουν εμπνευσθεί από το φυσικό και ανθρώπινο περιβάλλον του Ομόδους. Ήδη στην Πινακοθήκη βρίσκονται πέραν των 40 αξιόλογων πινάκων και χαρακτικών, που προσφέρθηκαν δωρεάν από τους δημιουργούς τους, γνωστούς Κύπριους Καλλιτέχνες.

Ο Όμιλος «οι φίλοι του Ομόδους» και η Κοινότητα Ομόδους, κατά διαστήματα φιλοξένησαν μέλη του επιμελητηρίου Καλών Τεχνών (ΕΚΑΤΕ), που διοργάνωσαν συμπόσιο τέχνης μέσα στα πλαίσια των ΛΗΝΑΙΩΝ, των τετραήμερων γιορταστικών εκδηλώσεων, που γίνονται κάθε χρόνο τον Αύγουστο.

Σ’αυτά τα συμπόσια συμμετείχαν γνωστοί Κύπριοι ζωγράφοι:

Όλοι οι καλλιτεχνικοί πίνακες είναι αξιόλογοι και απεικονίζουν ιστορικά και παραδοσιακά τοπία των λαϊκών γειτονιών του χωριού , του ξακουστού Μοναστηριού , της πλατείας , των στενών και γραφικών δρόμων , σκηνές από γεωργικές εργασίες στα αμπέλια , ακόμα και χαρακτηριστικών πορτραίτων, από τους ανθρώπους του κόπου και του μόχθου.

Επιμέλεια κειμένων: Παναγιώτης Σωκράτους
Γραμματέας εκκλησιαστικής επιτροπής

Κέντρο Διάσωσης Δαντέλας

Την ιδέα για την δημιουργία του Κέντρου έθεσε η Υπηρεσία Κυπριακής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού. Η υπηρεσία σε συνεργασία με την Εκκλησιαστική Επιτροπή και το Κοινοτικό Συμβούλιο Ομόδους, εντόπισε , μελέτησε, κατέγραψε τον τρόπο κατασκευής της πιπίλας και οργάνωσε το Κέντρο διάσωσης της Ομοδίτικης πιπίλας. Το Όμοδος εξακολουθεί να αποτελεί ένα από τα πιο σημαντικά κέντρα παραγωγής της πιπίλας.

Η σημασία της ίδρυσης του Κέντρου είναι πολύ μεγάλη. Αποτελεί ένα μέρος μιας αξιόλογης συλλογής δειγμάτων δαντέλας και έχει σαν σκοπό του τη διαφύλαξη της παραδοσιακής λαϊκής τέχνης, της κατασκευής της δαντέλας, της πολιτιστικής και ιστορικής κληρονομιάς μας και την προβολή στους νεότερους, ειδικότερα στις νέες, της προσφοράς της γυναίκας του Ομόδους στην ανάπτυξη αυτού του είδους της οικοτεχνίας.

Δεν είναι μόνον μια παραδοσιακή τέχνη από μητέρα σε κόρη και από τη γιαγιά στην εγγονή, είναι μια καλλιτεχνική ευαισθησία της πολιτιστικής παράδοσης, μια τεχνοτροπία που είναι βαθιά ριζωμένη στη ψυχή των γυναικών του Ομόδους.

Σήμερα το νεοσυσταθέν Κέντρο διάσωσης δαντέλας στεγάζεται σε ένα στενόμακρο δωμάτιο της βόρειας πτέρυγας του Μοναστηριού, όπου παλαιότερα χρησίμευε σαν κελί των μοναχών. Εδώ και λίγο καιρό άρχισε η λειτουργία του, ντόπιοι και ξένοι μπορούν να το επισκεφθούν και να θαυμάσουν τις περίφημες πιπίλες.

Στο Κέντρο διάσωσης φυλάγονται αξιόλογα τεμάχια πιπίλας, περισσότερα από εκατό και αποτελούν μόνον ένα μέρος από την πλούσια συλλογή δειγμάτων που διαθέτει η γυναίκα του Ομόδους και τα προορίζει για τα παιδιά και τα εγγόνια της.

Η συμβολή της αγρότισσας γυναίκας του Ομόδους

Η Ομοδίτισσα γυναίκα με μεγάλη αγάπη, προθυμία και περηφάνια δέχτηκε τη δημιουργία του Κέντρου και το άκουσμα αυτό, οι περισσότερες από τις γυναίκες οι ονομαζόμενες «πιπιλλαρένες» πρόσφεραν άλλες δωρεάν και άλλες με δανεισμό, μέρος από τα δημιουργήματα τους που τα έβγαλαν από τα ερμάρια, όπου τα φύλαγαν για να τα δώσουν στα παιδιά τους σαν προίκα. Πρόσφεραν η κάθε μια διαφορετικά σχέδια και μεγέθη ώστε ο εκθεσιακός χώρος να είναι πιο πλούσιος και όμορφος.

Σίγουρα , οι αγρότισσες γυναίκες του Ομόδους είναι αξιέπαινες και αξίζουν θερμών συγχαρητηρίων για το ζωηρό ενδιαφέρον και την αγάπη τους που επέδειξαν για τη δημιουργία του Κέντρου διάσωσης της πιπίλας. Οι νοικοκυρές του Ομόδους εκτός από το νοικοκυριό και τη σκληρή δουλειά που προσφέρουν στο αμπέλι δίπλα στον άνδρα τους, τις ελεύθερες τους ώρες ασχολούνται με το φτιάξιμο της χειροποίητης πιπίλας. Έτσι, επισκεπτόμενος κάποιος το Όμοδος θα δει τις γυναίκες του χωριού, παλαιότερα νέες και γριές, σήμερα περισσότερες γριές να μαζεύονται τον μεν χειμώνα στην λιακάδα , το δε καλοκαίρι στο πιο ωραίο σκιερό μέρος της γειτονιάς, με ένα βελόνι στο χέρι για να φτιάχνουν την περίφημη παραδοσιακή πιπίλα.

Με τον τρόπο αυτό συμβάλλουν στη βελτίωση και συμπλήρωση του κεντήματος της αγροτικής οικογένειας, διαθέτοντας τα όμορφα χειροποίητα κεντήματά τους, στους επισκέπτες. Ακόμα και σήμερα αρκετές γυναίκες, πέραν τον εξήντα, χρησιμοποιώντας το μεράκι που τις διακρίνει, την εργατικότητα και πιστεύω θα συνεχίσουν και στο μέλλον να φτιάχνουν αυτά τα μοναδικά στο είδος τους δημιουργήματα της λαϊκής τέχνης. Όμως, καλούμε τη σημερινή γενιά, ιδιαίτερα των νεαρών κοπέλων ν’ αρχίσουν να μαθαίνουν να πλέκουν τη πιπίλα που τους δημιούργησαν και κληροδότησαν οι παλιές γενιές.

Γι’ αυτό, η εκπαίδευση των νεαρών γυναικών απαιτεί ιδιαίτερη σημασία. Η Ευρωπαϊκή πορεία μας , οι προκλήσεις των καιρών και η αναγκαιότητα εναρμόνισης της κύπριας αγρότισσας με την Κοινή Αγροτική Πολιτική επιβάλλουν την εντατική διατήρηση και αναβίωση της λαϊκής παράδοσης και τέχνης. Τέτοιες εκπαιδεύσεις πραγματοποιούνται μέσα από τα προγράμματα της Υπηρεσίας Κυπριακής Χειροτεχνίας του Υπουργείου Εμπορίου, Βιομηχανίας και Τουρισμού και της Αγροτικής Οικιακής Οικονομίας του Τμήματος Γεωργίας. Παράλληλα, η μελέτη για τη δαντέλα του Ομόδους και γενικά της Κυπριακής δαντέλας, θεωρείται ότι πρέπει να αρχίζει να γίνεται από ειδικούς μελετητές και ιστορικούς και να ενταχθεί στην ευρύτερη έρευνα του νεώτερου υλικού πολιτισμού. Μόνον τότε θα πάμε μπροστά αν επιστρέψουμε στην παράδοση του τόπου μας και βιώσουμε τα γνήσια χαρακτηριστικά του.

Επιμέλεια κειμένων: Παναγιώτης Σωκράτους
Γραμματέας εκκλησιαστικής επιτροπής

Ιδιωτικά μουσεία

Στο Όμοδος υπάρχουν και συντηρούνται ως Ιδιωτικά Μουσεία, μερικά σπίτια ηλικίας εκατοντάδων χρόνων, που διατηρούνται μέχρι σήμερα όπως πρωτοκτίστηκαν. Τα ίδια τα παλαιά σπίτια από μόνα τους συγκεντρώνουν αρκετό ενδιαφέρον, από αρχιτεκτονικής πλευράς, τόσο εξωτερικά όσο και εσωτερικά. Τα Ιδιωτικά Μουσεία είναι ένα δείγμα παραδοσιακού Ομοδίτικου σπιτιού. Είναι κτισμένα με πέτρα και λάσπη από χώμα , σε χοντρούς τεράστιους τοίχους με ξύλινες πόρτες και κεραμιδένιες στέγες και λουλουδένιες αυλές.
Στους ίδιους χώρους που κοιμόντουσαν οι άνθρωποι ,υπήρχαν τα πιθάρια με τα κρασιά και πολλές φορές ζούσαν εκεί και τα ζώα. Δείγμα δύσκολων καιρών φτώχειας και στέρησης.

Έτσι οι ξένοι και οι ντόπιοι τουρίστες, συναντούν το πιο ψηλό κρεβάτι με το κεντημένο σκλουβέρι, την αμουσία, τα πιτσίλια, τους σκαλιστούς καναπέδες,
τις τόνενες καρέκλες, τους τοίχους στολισμένους με κάδρα από κουκούλι μεταξοσκώληκα, οικογενειακές φωτογραφίες, προϊστορικά αντικείμενα, οικογενειακά σπαθιά κ. α. Ακόμα συναντά κανείς την τσιμινιά με τις χαλκομαγείρισες, τους τσέστους, την τατσιά, το σινί, το ζύγι, το χαρτζί, τη κουτάλα, την σιεροκουτάλα, το κόσκινο, το σισαμικό και την ταμπουτσιά, το κουμνί και τον κουρελό, το τηγάνι και το σάτζι το σιδερένιο, την σκάφη και το σκαφίδι, το κτί (γουδί) και τον ξύστρο, την τσούκα και το σιερόμυλο.

Εξ άλλου στην αποθήκη του σπιτιού, που είναι πρώτα από όλα και εργαστήρι των σταφυλιών βρίσκονται, φυλάττονται και εκτίθενται, πολλά παλιά γεωργικά εργαλεία, πολλά από τα οποία χρησιμοποιούνται ακόμα και σήμερα.
Τα εργαλεία αυτά είναι αποτέλεσμα μιας μακρόχρονης πρακτικής ανάγκης, που επινόησε το μυαλό του ανθρώπου. Αποτελούν δείγμα της λαϊκής μας πολιτιστικής κληρονομιάς και της εφευρετικότητας των αμπελουργών της περιοχής.

Ξεχωριστή θέση κατέχουν τα πελώρια κόκκινα πήλινα πιθάρια με τα στουπώματά τους, μέσα στα οποία άλεθαν τα σταφύλια και έκαναν το κρασί. Η δάνη όπου τοποθετούσαν ζιβανία ή πατούσαν σταφύλια και έπαιρναν το ζουμί. Η αλέστρα για το άλεσμα των σταφυλιών. Το πιεστήρι για την σύνθλιψη των αλεσμένων σταφυλιών. Οι κούζες, το κολότζι και η κολόκα, το σπιλαστήρι για το ανακάτωμα των τσίππουρων, το ασιήν για την μεταφορά του κρασιού και του ξυδιού. Τα καλάθια και τα κοφίνια, για μάζεμα και μεταφορά των σταφυλιών.

Κάποτε στην αυλή και άλλοτε στο σπίτι βρισκόταν το παραδοσιακό καζάνι, με το οποίο γινόταν η απόσταξη της ζιβανίας (ρακής). Σε περίοπτο μέρος βρίσκονται τοποθετημένα εργαλεία, που σχετίζονται με το φύτεμα και την καλλιέργεια του αμπελιού. Τέτοια είναι: Το άροτρο με το οποίο όργωναν τα αμπέλια, το κλαδευτήρι για το κλάδεμα του αμπελιού, το σβανούδι, ο κούσπος και το ξινάρι, η σκάλα για το φύτεμα του αμπελιού, το τενεκεδένιο θειαφιστήρι, το στρατούρι (φόρεμα του γαϊδαριού), οι κατσούνες, οι φούντες, η ρεσιεμέ, η βούρκα, η δουκάνη για το αλώνισμα του σιταριού, κ. α.

Επιμέλεια κειμένων: Παναγιώτης Σωκράτους
Γραμματέας εκκλησιαστικής επιτροπής